Occupatielaag

De occupatielaag vormt samen met de netwerklaag en de ondergrondlaag de lagenbenadering.

Zie voor een meer thematische beschrijving de thema's bouwen en veilig&gezond.

Introductie

De occupatielaag kent een hoge veranderingssnelheid kennen. Veranderingen voltrekken zich veelal binnen één generatie (10 tot 40 jaar). Feitelijk bestaat de occupatielaag uit de gebruikspatronen die voortkomen uit het menselijk gebruik van de ondergrond en de netwerken. Bij de planning van de occupatielaag moet rekening worden gehouden met de eigenschappen en functies van de ondergrond en de netwerken en de eisen die deze lagen stellen aan het ruimtegebruik. Gebieden met een vergelijkbaar gebruikspatroon vormen een gebiedstype.

Waarom de occupatie bekijken?

De occupatielaag is een weerspiegeling van het menselijk handelen. De occupatielaag geeft aan hoe wij gebruik maken van de ruimte voor wonen, werken, voedselproductie en recreatie. De occupatielaag gaat naast verstedelijking ook over het landelijke gebied. De (historische) patronen van het stedelijke en landelijke gebied en daarbinnen de aanwezigheid van groene en rode voorzieningen zijn dé aangrijpingspunten voor een duurzame inrichting.

De milieuhygiënische situatie neemt een speciale positie in bij het in beeld brengen van de patronen van ruimtegebruik. Luchtkwaliteit, geluidsoverlast, externe veiligheden en reststoffen worden vaak als een sta-in-de-weg ervaren in de ruimtelijke planvorming. Dat komt doordat vaak pas aan het einde van een planproces de ruimtelijke plannen worden getoetst op milieuaspecten. We vragen in een vroegtijdig stadium aandacht voor deze aspecten, namelijk op het moment dat er nog volop (inrichtings)alternatieven aanwezig zijn.

Informatievraag

Te verzamelen informatie over de verstedelijking (indicatief)

Structuurniveau

Regionale positionering
Relaties met buurgemeenten
Ruimtelijke structuren omgeving plangebied (rood, blauw, groen)
Netwerkknopen / voorzieningen(clusters)
Bijzondere plekken
Ruimtelijke bebouwingsstructuren
Randen bebouwd gebied
Functionele ruimtelijke eenheden (gebiedstypen)
Netwerkknopen / voorzieningenclusters
Plannen ruimtelijke ontwikkelingen met bepaalde hardheid
Structurerende lijnen en vlakken (rood, groen, blauw)
Bijzondere punten: oriëntatie / iconen / entrees, etc.
Bouwmassa's en open ruimten
Voorzieningen

Identiteiten: cultuurhistorische belangrijke stadsdelen / oude dorpskernen / stadsparken / stedelijk groen / grachten, singels, weteringen / pleinen / oude linten met bebouwing / stadsstructuren verbonden met landschap

Inrichtingsniveau

Te verzamelen informatie over de milieuhygiënische situatie (indicatief)

Onderdeel
Milieubelastende bronnen (geluid, lucht, geur)	Vlakken van: Grotere bedrijven en bedrijfsterreinen Ook plekken met: Horecagelegenheden (terrassen en nachtelijke vertrekkers) Evenementen (kermis, buitenmuziek, sport, braderie et cetera) Winkels met frequent laden en lossen (verse producten als groente, fruit en zuivel, supermarkten)
Contouren externe veiligheid	LPG-tankstations ((contour 80 m vanaf vulpunt) Ammoniakkoelinstallaties Opslag van bestrijdingsmiddelen en chemicaliën
Contouren milieuhygiënische aspecten	Schetsen contouren voor Geluid Lucht Geur
Gevoelige bestemmingen (alleen relevant bij luchtkwaliteit)	Woongebieden Gevoelige bestemmingen (scholen, ziekenhuizen, etcetera) Plekken voor dagrecreatie / verblijfsrecreatie

Kansen

Kansen voor verstedelijking (suggesties)

Structuurniveau
Bundel het stedelijke ruimtegebruik op goed bereikbare knooppunten Versterk de ruimtelijke diversiteit Geef milieuzones aan Bekijk verstedelijkingsmogelijkheden binnen veiligheidscontouren Biedt compensatie voor wonen in lawaai Richt vrijwaringszones in als groene plekken Intensiveer het ruimtegebruik Combineer functies Transformeer kwalitatief laagwaardige ruimten
Inrichtingsniveau

Bundel het stedelijke ruimtegebruik op goed bereikbare knooppunten In de verstedelijkingsstrategie staat een betere benutting van het bestaande bebouwde gebied voorop. Deze is nauw verbonden aan het concept van de stedelijke netwerken. Dit betekent dat je het economische profiel van een centrum afstemt op de bereikbaarheid van dat knooppunt. Zo kan je bijvoorbeeld op basis van economische en vervoerskundige kwaliteiten niveaus benoemen in knooppunten. Zo onderscheidt Stadsgewest Haaglanden bijvoorbeeld drie niveaus: internationaal (bijv. omgeving Den Haag CS), nationaal (bijv. Delft-spoorzone) en regionaal (bijv. Pijnacker-zuid). Krachtige en goed afgestemde knooppunten vormen de basis voor de verdere ontwikkeling van de ruimtelijk-economische hoofdstructuur van je regio.
Versterk de ruimtelijke diversiteit Nederland kent door zijn natuurlijke ondergrond en door de wijze waarop het land in cultuur is gebracht een grote mate van diversiteit. Naast een sterke en herkenbare ruimtelijk-economische profilering, is een hoge ruimtelijke kwaliteit van essentieel belang. Daarbij kan je de uitdaging zoeken door woonkwaliteiten te koppelen aan (lokaal) aanwezige cultuurhistorische en groenblauwe kwaliteiten.
Geef milieuzones aan Externe veiligheid en milieuhygiëne kunnen op gespannen voet staan met gewenste ruimtelijke ontwikkelingen. Zo kan het voorkomen dat er langs infrastructuur geen woningen worden gebouw vanwege de externe veiligheid, geluid- en geurhinder en luchtkwaliteitseisen. Soms worden woonwijken niet heringericht vanwege de nabijheid van een hinder veroorzakende fabriek. Door het zoneren van hinder- en risicoveroorzakende bronnen worden deze spanningsvelden vroegtijdig aangegeven. Deze zones vormen de aandachtgebieden bij het verdere ruimtelijk planproces.
Bekijk verstedelijkingsmogelijkheden binnen veiligheidscontouren Veiligheid kent een direct verband met ruimtelijke inrichting. Wat je altijd moet doen is gevarenzones afwegen tegen de wens van intensief ruimtegebruik. Wat is het indirecte ruimtebeslag voor risicovolle inrichtingen? Is die ruimte beter te benutten voor andere stedelijke functies? Welke bronmaatregelen zijn toepasbaar? Welke beschermende maatregelen zijn te nemen?
Biedt compensatie voor het wonen in lawaai Zorg voor wandel en speelmogelijkheden in groen en/of aan water in elke wijk, zeker als er mensen in lawaaizones wonen van bedrijven. Bied enige compensatie voor het wonen in lawaai en drukte en geef de mogelijkheid voor ontspannen buiten. Houdt rekening met de verwachte leeftijdsopbouw. Goede wandel en speelmogelijkheden zijn essentieel voor huishoudens met jonge kinderen, maar minder van belang voor 1- en 2-persoonshuishoudens van twintigers en dertigers.
Richt vrijwaringzones in als groene plekken of linten Contouren rondom hinder- of gevarenbronnen leggen soms beperkingen op aan het ruimtegebruik. In die gebieden moeten vooral niet te veel mensen bivakkeren. Maar dat betekent niet dat je niks meer met deze gronden kan en dat je ze daarom braak laat liggen. Richt vrijwaringzones daarom in als aantrekkelijke groene of blauwe elementen. En als het even kan: laat ze aansluiten op andere (camouflerende) groenzones.
Intensiveer het ruimtegebruik Zuinig en doelmatig ruimtegebruik is bijna vanzelfsprekend een item op inrichtingsniveau. De schaarste aan ruimte dwingt ons tot een optimale benutting van de ruimte. Intensivering van ruimtegebruik is een kans: het is een middel om kwaliteit toe te voegen aan de ruimte. Met intensivering van het ruimtegebruik streef je naar hoge(re) bebouwingsdichtheden. Voordelen zijn energiebesparing en vergroting van het draagvak voor voorzieningen en openbaar vervoer. Ondergrondse infrastructuur, ondergronds bouwen, gestapeld bouwen en geschakeld bouwen horen bij deze strategie. Ook het gebruik van de ruimte in de tijd hoort bij deze strategie. Daarbij gaat het zowel om verlenging van tijdroosters voor een bepaalde functie (bijvoorbeeld langere openingstijden of bedrijfstijden) als om de uitoefening van verschillende functies op verschillende tijdstippen (bijvoorbeeld multifunctionele accommodaties).
Combineer functies Met de combinatie van functies wil je op eenzelfde locatie meerdere functies een plek laten vinden. Door de combinatie van functies zoals wonen en werken neemt de levendigheid en de dynamiek van de plek toe. Dit leidt tot een betere belevingskwaliteit en een grotere sociale veiligheid. Functiemenging dringt de automobiliteit terug. De aanwezigheid van meerdere functies vlak bij elkaar verkleint de verplaatsingsafstand en bevordert gebruik van de 'benenwagen' en de fiets. Uitgangspunten bij functiemenging zijn (zie NPDS): Combineren waar het kan, scheiden waar het moet Concentreer voorzieningen in verband met synergievoordelen Kies strategische plekken in het stedelijke netwerk voor voorzieningen en werkgelegenheid: eerst in centra dan langs assen dan in de wijk
Transformeer kwalitatief laagwaardige ruimten Transformeren is een strategie die je gebruikt wanneer bestaande ruimtelijke structuren en gebouwen niet meer voldoen aan de eisen van deze tijd. Vaak zijn het jaren '60 en '70 wijken en buurten, die aan een grondige opknapbeurt toe zijn. Kenmerkend voor de jaren '60 wijken zijn hoge percentages onverhard oppervlakte en veel openbare ruimte. Dit biedt potenties voor natuur en water en een verbetering van de verkeersleefbaarheid. De jaren '70 wijken herken je aan lage percentages onverhard oppervlak en weinig openbare ruimte. Duurzaamheidmaatregelen gericht op zuinig energiegebruik en ontwikkeling van groen passen bij het kleinschalige, individuele karakter van deze wijken. Bij transformatie van bedrijventerreinen gaat het om de uitplaatsing van onveilige en hinderveroorzakende bedrijven en de omvorming van verouderde bedrijventerreinen, spooremplacementen en winkelgebieden. Ook onveilige openbare ruimten als parken en pleinen komen in aanmerking voor transformatie. Bij transformatieopgaven is een gedoceerde mix van intensivering van ruimtegebruik en functiecombinaties te gebruiken. Het nationale pakket duurzame stedenbouw (NPDS) geeft per type wijk handreikingen voor kansen.

Overige informatie

Planningshorizon verstedelijkingsstructuren
De verstedelijking kent een planningshorizon van een grofweg één generatie. Daar vallen ook de groen- en waterstructuren onder die als architectonisch element en oriëntatiemiddel in de ruimte zijn ingepast: stadsparken, sportparken en waterpartijen. Deze structuren, die je al eerder in beeld hebt gebracht, betrek je bij de analyse van de verstedelijking. Sommige verstedelijkingsstructuren zijn bepalend voor de identiteit van het plangebied. Denk aan historische binnensteden en verstedelijkingslinten. Deze unieke en gezichtsbepalende structuren hebben een planningshorizon van eeuwen. Met deze identiteiten gaan we voorzichtig om.

Aangrijpingspunten voor een betere benutting van de ruimte
Wanneer je het huidige ruimtegebruik in Nederland bekijkt, valt op dat er nog steeds veel locaties zijn met een extensief (grond)gebruik. Maar waar liggen die locaties dan precies? Om die vraag te kunnen beantwoorden bieden we aangrijpingspunten om die locaties op te sporen. Deze is gebaseerd op de handreiking 'Op zoek naar Ruimtewinst'.

Aanleiding voor betere benutting ruimte	Zoek naar ....
Onzorgvuldig ruimtegebruik	Restruimten (braakliggend, onbebouwd) Restruimten onder infrastructuur Ondoelmatig / inefficiënt ruimtegebruik Vrijkomende ruimten Barrière in stedelijk weefsel
Negatieve belevingswaarde (mits problematisch)	Monofunctioneel gebied Gebrek aan levendigheid / aantrekkelijkheid Uniform gebied Problematische scheiding tussen functies Eenzijdige sociale samenstelling Sociale onveiligheid Slecht imago buurt Te weinig groen(blauw)
Veroudering	Fysieke / technische veroudering Functionele veroudering of -verlies
Milieu- en omgevingsfactoren	Gebied op vervuilde grond Gebied ondervindt overlast door geluid / stof / stank / externe veiligheid Verwaarloosd openbaar- of groengebied Tekort aan recreatief / cultureel groen Water / groen / cultuur benutten als drager
Economische bevordering	Economisch verzwakt gebied Draagvlak(verlies) voorzieningen Potentie / exclusiviteit locatie (veel passanten)
Mobiliteitsfactoren	Verslechterde bereikbaarheid Veranderende vervoersmodaliteit Verhoging draagvlak OV Wenselijkheid kortere verplaatsingsafstanden / -tijden Wenselijkheid verhogen ontsluitingswaarde

Terug naar boven ▲

Occupatielaag

Discussie: Occupatielaag

Wijzig: Occupatielaag